چکیده

بیمه اتکایی یکی از ابزارهای اصلی مدیریت ریسک در دسترس شرکت‌های بیمه است که از این شرکت‌ها در برابر نوسانات نامطلوب و حوادث طبیعی محافظت می‌کند. قرارداد اتکایی برای هر دو طرف (بیمه‌گر و بیمه‌گر اتکایی) مهم است و باید با دقت طراحی شود. هدف اصلی بیمه اتکایی کمک به شرکت‌های بیمه در انتقال ریسک است. در بیمه‌های زندگی، با توجه به ماهیت بلندمدت آن، بیمه‌گر زندگی از طریق صدور مناسب، مفروضات حق‌بیمه و مدیریت خسارت، انتظار دارد از تجربه مرگ و میر یک سبد سود کسب کند اما غالباً شدت واقعی نوسان مرگ و میر موجب می‌شود که در برخی از سال‌ها ضرر کند. بنابراین، بیمه‌گر با انتقال بخشی از ریسک به بیمه‌گران اتکایی تلاش می‌کند تا از خود در برابر این نوسانات محافظت کند.

هدف این پژوهش آسیب‌شناسی بازار بیمه اتکایی زندگی ایران و شناخت نقاط قوت و ضعف آن است. همچنین در این پژوهش، عوامل موثر بر عدم احساس نیاز به خرید پوشش اتکایی زندگی توسط شرکت‌های بیمه در ایران مورد شناسایی و اولویت‌بندی قرار گرفت.

پس از بیان کلیات تحقیق در بخش اول، بخش دوم این پژوهش به بررسی جنبه‌های قانونی بیمه اتکایی با تأکید بر بیمه‌های زندگی، عملکرد بیمه اتکایی زندگی در ایران، مدیریت واگذاری و قبولی اتکایی می‌پردازد. همچنین مروری بر پوشش اتکایی محصولات بیمه زندگی و کلوزهای مربوط به عدم توانگری مالی بیمه‌گر واگذارنده و اتکایی انجام شد. بررسی هرم جمعیتی کشور ایران و هرم تعداد بیمه‌نامه‌های صادره به تفکیک سن، مدت بیمه و سرمایه بیمه‌نامه از دیگر مباحثی است که در این بخش به آن‌ها پرداخته شد. در بخش سوم این پژوهش به آسیب‎شناسی و شناسایی خلاء‎ها و مشکلات احتمالی در حوزه پوشش اتکایی بیمه زندگی با استفاده از روش دلفی و  نظر خبرگان پرداخته شد. نمونه‌گیری در این بخش با نمونه اولیۀ هدفمند، شامل مدیران مرتبط بیمه مرکزی، برخی مدیران بیمه‌های زندگی و مدیران بیمه‌های اتکایی آغاز شد. در ادامه، براساس تحلیل مصاحبه‎ها و نتایج بخش دوم تحقیق، پرسشنامه‎ای تنظیم و برای تعداد قابل ملاحظه‎ای از مدیران صنعت بیمه ارسال شده است. بخش چهارم به این مسأله می‌پردازد که در صورت راه‌اندازی چارچوب تکافل در بازار ایران، آیا می‌توان از ظرفیت اتکایی برای پوشش ریسک در این چارچوب بهره گرفت؟ و در نهایت در بخش پنجم، جمع‌بندی و پیشنهادات ارائه شده است.