خلاصه مدیریتی

فرضیات مربوط به مرگ‌و‌میر در ارزیابی بدهی‌های بازنشستگی و مستمری معمولاً به صورت جدول مرگ‌ومیر هستند که در آن، برای هر فرد x ساله، احتمال فوت در سال بعد (q_x) مشخص است. از یک طرف، معمولاً، فرض‌های جداگانه‌ای برای زن و مرد در نظر گرفته می‌شود ولی در بعضی از کشورها، بر اساس مقررات موجود، نیاز به استفاده از نرخ‌های تک جنسیتی وجود دارد. جداول مرگ‌ومیر به دو صورت ایستا^[1] و نسلی وجود دارند که جداول ایستا تنها بر اساس سن، و جداول نسلی بر اساس سن و زمان، نرخ مرگ‌ومیر را ارائه می‌دهند. برای تهیه یک جدول کاملاً نسلی، دو مولفه باید ارزیابی شوند: سطح فعلی مرگ‌و‌میر و روند پیش‌بینی شده مرگ‌و‌میر، که اغلب به عنوان تعدیل مرگ‌و‌میر شناخته می‌شود؛ زیرا انتظار می‌رود مرگ‌و‌میر در آینده کاهش یابد. ایجاد فرضیاتی برای تعدیل مرگ‌و‌میر، به داده‌های فراوان قابل توجهی نیاز دارد و به دلیل اینکه سال‌ها تجربه کافی برای محاسبه مرگ‌و‌میر لازم است، بنابراین تنظیم آن چالش برانگیزتر است. با اینکه جداول مرگ‌ومیر چه به صورت ایستا و یا به صورت نسلی، ریسک مرگ‌ومیر را به صورت عددی محاسبه می‌کنند ولی در بیمه‌های بازنشستگی و مستمری، علاوه بر ریسک فوت/مرگ‌ومیر، ریسک دیگری تحت عنوان ریسک طول عمر نیز وجود دارد. ریسک طول‌عمر، ریسکی است که افراد بیش از آنچه انتظار می‌رود یا برای آن‌ها در محاسبات اکچوئری (نرخ‌گذاری و ذخیره‌گیری) در نظر گرفته شده، زندگی می‌کنند. بیمه‌گران مستمری با توجه به اینکه غالباً، مبلغ مستمری را تا مادام‌العمر پرداخت می‌کنند، در معرض زیان‌های مالی ناشی از ریسک طول عمر قرار می‌گیرند. در نتیجه استفاده از جداول مستمری مختص بیمه‌شدگان این بیمه‌ها و یافتن تعدیلاتی برای جدول مرگ‌ومیر ملی که باعث بهبود نتایج و ارزیابی دقیق از نرخ مرگ‌ومیر مستمری‌بگیر شود، بسیار مورد توجه صنعت بیمه است.

در برخی از کشورها، چارچوب نظارتی می‌تواند استفاده از جداول مرگ‌و‌میر خاصی را الزامی بداند. این جداول حداقل مفروضات مرگ‌و‌میر را مشخص می‌کنند و ممکن است تعدیل‌های آتی در مرگ‌و‌میر و امید زندگی را در بر داشته باشند. اما در صورت نیاز به حداقل جدول‌ها، صندوق‌های بازنشستگی و ارائه‌دهندگان مستمری به طور معمول مجاز به استفاده از جداول مرگ‌و‌میر محافظه کارانه‌تر هستند، که به منظور محاسبه و پیش‌بینی تعدیل‌های آتی بیشتر در مرگ‌و‌میر و امید زندگی، ساخته می‌شوند. در مواردی که چارچوب نظارتی جداول مربوط به مرگ‌و‌میر را تعیین نکند، صندوق‌های بازنشستگی و ارائه‌دهندگان مستمری ممکن است از جداول خود یا جداولی که معمولاً در صنعت مورد استفاده است، استفاده کنند.

سطح تنظیم مفروضات مرگ‌و‌میر از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و لزوماً برای صندوق‌های بازنشستگی و ارائه‌دهندگان مستمری در همان کشور سازگار نیست. روال متداول بازار در برخی کشورها فراتر از حداقل مفروضات مرگ‌و‌میر (از نظر فنی مورد نیاز قانون) است، در حالی که در سایر کشورها روال بازار حداقل الزامات را به دقت دنبال می‌کنند. در مواردی که جداول خاص توسط مقررات اجرایی نشده‌اند، نهادهای صنعت اغلب در تعیین استانداردی که انتظار می‌رود صندوق‌های بازنشستگی و ارائه‌دهندگان مستمری در عمل از آن پیروی کنند، نقش دارند.

در این تحقیق، به جداول مرگ‌ومیر مورد استفاده در بیمه‌های زندگی و مستمری کشورهای برزیل، کانادا، شیلی، چین، فرانسه، آلمان، ژاپن، کره جنوبی، مکزیک، هلند، پرو، اسپانیا، سوئیس، بریتانیا و ایالات متحده پرداخته و سعی شد در هر کدام از کشورها، ضمن ارائه توضیحات مختصر در خصوص سیستم بازنشستگی و مستمری آن کشور، جداول مورد استفاده و حداقل الزامات و تعدیل‌های مورد استفاده در صنعت بیمه این کشورها مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس، در جدول زیر، این موارد به صورت مختصر مورد مقایسه قرار گرفته است.

الزامات مقرراتی جداول مرگ‌ومیر محصولات مستمری کشورهای منتخب

منبع: یافته‌های تحقیق بر اساس سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (۲۰۱۴)

بر اساس بررسی انجام شده کشورهای مورد بررسی یا از جداول نسلی خود استفاده می‌کردند و تعدیل‌هایی را بر پایه مدل‌های مرگ‌ومیر در نظر می‌گرفتند، یا از اطلاعات سایر کشورها با شرایط مشابه با کشور خود استفاده می‌کردند. لذا، در این تحقیق، تلاش شد تا رویکردهای مختلف به شرح ذیل در پیشنهادات قابل ارائه برای جداول مرگ‌ومیر مورد استفاده در بیمه‌های مستمری در صنعت بیمه کشور ارائه گردد:

رویکرد اول: استفاده از اطلاعات ثبتی و تهیه جداول نسلی

در این رویکرد، سعی شد بر اساس داده‌های ثبت شده مرگ‌ومیر سازمان ثبت احوال و همین‌طور برآورد جمعیت بر اساس روش‌های شبیه‌سازی شده از سرشماری‌های گذشته، نرخ مرگ‌ومیر محاسبه و سپس، بر اساس مدل مرگ‌ومیر لی کارتر پیش‌بینی‌های لازم انجام تا ضمن تولید جداول نسلی مرگ‌ومیر برای کشور، نرخ‌های پیش‌بینی برای سال‌های آتی نیز محاسبه گردد. با توجه به اینکه تیم تحقیق علی رغم مکاتبه‌های رسمی و سازمانی، دسترسی به داده‌های مرگ‌ومیر و جمعیتی را از یک نهاد واحد نداشت و با شبیه‌سازی مقدار جمعیت را برآورد نمود، به نظر می‌رسد اطلاعات محاسبه شده دقت لازم را نداشته و قابلیت پیاده‌سازی نداشته باشد. بدین منظور مقایسه‌ای با جدول ILT1400 فعلی صنعت بیمه کشور نیز صورت گرفته که نشان‌دهنده اختلاف نرخ‌های محاسبه شده با نرخ‌های این جدول است. همچنین، با توجه به اینکه روند مرگ‌ومیر جامعه با روند مرگ‌ومیر بیمه‌شدگان زندگی تفاوات دارد، این جدول نمی‌تواند معیار مناسبی برای نرخ مرگ‌ومیر بیمه‌های مستمری باشد.

رویکرد دوم: استفاده از جداول مرگ‌ومیر کشورهای دیگر

با توجه به اینکه استفاده از جداول مرگ‌ومیر کشوری دیگر، امری رایج در میان کشورهای مورد بررسی بود، رویکرد دوم پیشنهادی استفاده از جداول مرگ‌ومیر مورد استفاده در بیمه‌های مستمری کشور دیگر است. نکته‌ای که در این پیشنهاد قابل تامل است انتخاب کشوری دارای شرایط مشابه مرگ‌ومیر با کشور ایران است. بر اساس بررسی صورت گرفته، در میان کشورهای مورد بررسی، الگوی مرگ‌ومیر فرانسه به الگوی ایران بسیار نزدیک است و تا اواخر سال 1399 جدول TD88-90 کشور فرانسه در بیمه‌های زندگی صنعت بیمه کشور استفاده می‌شد. بر این اساس، داده‌های مربوط به جداول مرگ‌ومیر کشور فرانسه در سال‌های 2019-2000 جمع‌آوری و پیش‌بینی‌هایی بر روی آن انجام و در نهایت با جدول TD88-90 مورد مقایسه قرار گرفت.

رویکرد سوم: لحاظ حاشیه‌ای برای نرخ‌های مرگ‌ومیر جدول ILT1400 جهت استفاده در بیمه‌های مستمری

با توجه به اینکه جدول مرگ‌ومیر بومی کشور (ILT1400) از ابتدای سال ۱۴۰۰ به شرکت‌های بیمه ابلاغ شده است و مبنای قیمت‌گذاری و ذخیره‌گیری بیمه‌های زندگی قرار گرفته است، یک رویکرد قرار دادن این جدول به عنوان جدول مبنا و لحاظ حاشیه‌هایی برای نرخ‌ مرگ‌ومیر مورد استفاده در ارزیابی بیمه‌های مستمری است که این حاشیه می‌تواند ۱۰ الی ۱۵ درصد به منظور پوشش اختلاف مرگ‌ومیر بیمه‌شدگان زندگی و بیمه‌شدگان مستمری در نظر گرفته شود.

رویکرد چهارم: تدوین جداول عمر بیمه‌شدگان صنعت بیمه کشور و لحاظ حاشیه برای بیمه‌های مستمری

یکی از رویکردهایی که در کشورهای پیشرفته و دارای منابع اطلاعاتی مناسب در حوزه جدول عمر مختص بیمه‌های مستمری انجام شده استفاده از داده‌های مستمری شرکت‌های بیمه آن کشور و تهیه جدولی مختص بیمه‌شدگان مستمری بود. در صورتی که داده‌های کافی و مناسب برای این موضوع وجود داشته باشد، چنین جدولی دارای قابلیت بالایی در استفاده در بیمه‌های مستمری است. این رویکرد در ابتدا مدنظر تیم تحقیق قرار گرفت ولی با توجه به اینکه عمر عرضه محصولات بیمه مستمری در کشور چندان نیست، اطلاعات مناسب برای تهیه جدول مرگ‌ومیر مختص بیمه‌های مستمری وجود نداشت. در مرحله بعد، تلاش شد تا در ابتدا جدول عمر بیمه‌شدگان زندگی صنعت بیمه کشور تدوین و بر اساس آن، حاشیه‌ای برای نرخ مرگ‌ومیر محصولات مستمری ارائه گردد. این اطلاعات بایستی از شرکت‌های بیمه اخذ و پس از آن، اقدام به محاسبه نرخ‌هایی برای محصولات مستمری نمود.

با توجه به اینکه مخاطب اصلی جداول عمر مورد استفاده در بیمه‌های مستمری شرکت‌های بیمه هستند و این جدول مبنای کار اکچوئران آن‌ها برای ارزیابی حق بیمه محصولات مستمری قرار می‌گیرد، در این تحقیق سعی شده تا نظرات مدیران یا اکچوئران فعال در بخش بیمه‌های زندگی شرکت‌های بیمه در قالب جلسه پنل خبرگی اخذ گردد تا در نهایت، بتوان پیشنهادات مناسب را برای نهاد ناظر ارسال کرد.

بدین منظور جلسه‌ای در پژوهشکده با محوریت ارائه پیشنهادات برای جداول مرگ‌ومیر قابل اعمال در بیمه‌های مستمری تشکیل و ضمن ارائه‌ای مختصر از نتایج تحقیق و تجربه کشورهای مورد بررسی، نظرات متخصصین در این زمینه مورد بحث و بررسی قرار گرفت. با توجه به بحث و بررسی‌های صورت گرفته در پنل خبرگی، عمده نظرات اعضای پنل بر دو محور اصلی قرار می‌گرفت:

1. تدوین جدول عمر مختص بیمه‌شدگان صنعت بیمه (رویکرد چهارم)،

2. آزادی عمل شرکت‌های بیمه در ارائه نرخ‌های مستمری و نظارت مناسب بر این امر توسط نهاد ناظر.

بر اساس نتایج حاصله از تحقیق و پنل خبرگی برگزار شده در زمینه جداول مرگ‌ومیر قابل استفاده در بیمه‌های مستمری، پیشنهاد اصلی تحقیق را می‌توان به ارائه جدول مرگ‌ومیر مختص بیمه‌های مستمری اختصاص داد. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته و رویکردهای مطروحه تیم تحقیق در فصل پنجم، با توجه به اینکه جدول ILT1400 با نرخ‌های رخ داده شده در واقعیت اختلاف دارد، نمی‌توان تعدیل مناسبی روی آن ارائه داد، زیرا نرخ‌های مستمری را با مشکل مواجه می‌کند. استفاده از جداول مرگ‌ومیر مختص بیمه‌شدگان صنعت بیمه نیز پیشنهاد خوبی است ولی با توجه به اینکه قدمت ارائه بیمه‌های مستمری در کشور چندان زیاد نیست، داده‌های کافی برای ساخت این جدول مهیا نیست و اگر بر حسب بیمه‌شدگان بیمه‌های زندگی این جدول تهیه گردد باز برای بیمه‌های مستمری قابل کاربرد نیست و نمی‌تواند مبنای صحیحی برای نرخ‌های مرگ‌ومیر بیمه‌های مستمری باشد. لذا، پیشنهاد می‌شود در ابتدا یکی از جداول مستمری کشورهای دیگر مورد استفاده قرار گیرد و پس از گذشت چند سال که بیمه‌های مستمری به تعداد قابل قبولی برای تهیه جدول مرگ‌ومیر مختص خود رسیدند، جدول مربوطه بر اساس اطلاعات بیمه‌شدگان مستمری تهیه شود. در این راستا، تیم تحقیق یک بررسی اولیه از جداول مستمری کشورهای مدنظر در تحقیق انجام داد تا روند مرگ‌ومیر کشور انتخابی مشابه با روند مرگ‌ومیر کشور ایران باشد. بر اساس مقایسه صورت گرفته و با توجه به اینکه سالیان متوالی از جداول مرگ‌ومیر TD88-90 کشور فرانسه در قیمت‌گذاری بیمه‌های زندگی کشور استفاده می‌شد، جدول TPRV1993 کشور فرانسه که برای بیمه‌های مستمری این کشور به کار برده می‌شود، مناسب‌تر به نظر می‌رسید و پیشنهاد می‌شود این جدول به عنوان مبنای محاسباتی مرگ‌ومیر بیمه‌های مستمری کشور در نظر گرفته شود.