خلاصه مديريتي
مرگ‌و‌ميرهاي ناشي از حوادث رانندگي در جهان جزء مهمترين دغدغه‌هاي سياستگذاران مي‌باشند و اقدامات کاهش‌دهنده اين مرگ‌و‌ميرها رو به گسترش است. در اين ميان ايران با وجود وضع قوانين‌ومقررات مختلف جهت بهبود وضعيت رانندگي، همچنان در صدر کشورهاي پرتصادف با سرانه کشته و مصدوم بالا قرار دارد.
استاندارد نبودن راه‌ها، عيوب وسايل نقليه، ناديده‌گرفتن مقررات و به‌ويژه خطاهاي انساني در رانندگي، نقش به‌سزايي در افزايش آمار تصادفات دارند. باتوجه به تجارب جهاني، صنعت بيمه با دريافت حق‌بيمه متناسب با ريسک رانندگان مي‌تواند نقش مهمي در اجراي مقررات راهنمايي‌و‌رانندگي و جلوگيري از بروز تخلفات و در نتيجه کاهش تصادفات رانندگي داشته باشد؛ نقشي که به‌نظر مي‌رسد در ايران به اندازه کافي به آن توجه نشده است.
اين پژوهش با نگاهي به تجارب جهاني و مباني نظري، عوامل و مؤلفه‌هاي مؤثر در نرخ‌گذاري بيمه‌هاي اتومبيل را در سه گروه مهم ويژگي‌هاي فردي راننده، ويژگي‌هاي خودرو و کاربري خودرو، شناسايي و طبقه‌بندي نموده است. با مطالعه نحوه نرخ‌گذاري در کشور، در مي‌يابيم در ايران عمدتاً ويژگي‌هاي خودرو و کاربري آن– آن‌هم به‌صورت ناقص- در نرخ‌گذاري مدنظر قرار مي‌گيرند و عملاً ويژگي‌هاي بسيار مهم فردي راننده در‌نظر‌گرفته نمي‌شود. در‌حال‌حاضر عوامل مؤثر در تعيين حق‌بيمه شخص ثالث اتومبيل در ايران ميزان تعهدات (جاني، مالي و حوادث راننده)، مدت بيمه، كاربري خودرو، تخفيفات و جرائم، تعداد سيلندر در خودروهاي سواري و موتور‌سيكلت‌ها، ظرفيت حمل مسافر در خودروهاي مسافربري و ظرفيت حمل بار در خودروهاي باركش مي‌باشد. اين نحوه نرخ‌گذاري موجب گرديده است که افراد کم‌ريسک حق‌بيمه بيشتري در مقايسه با حق‌بيمه عادلانه متناسب با ريسك خود پرداخته و از‌سوي‌ديگر افراد پرريسک، حق‌بيمه کمتري در مقايسه با حق‌بيمه عادلانه متناسب با ريسك خود بپردازند. لذا نرخ‌گذاري در کشور، عادلانه و منصفانه نبوده و بسياري از افراد که از خودرو کمتر استفاده مي‌نمايند و كمتر در معرض ريسك هستند و همچنين افرادي که با رعايت احتياط در رانندگي، ريسک بسيار پاييني دارند، هزينه‌هاي ناشي از رانندگي غيرمحتاطانه و عدم رعايت قوانين توسط رانندگان پرريسک را مي‌پردازند.
بازنگري در ضوابط نرخ‌گذاري و لحاظ نمودن تمامي مؤلفه‌هاي مؤثر بر ريسک و ارائه نرخ‌هاي عادلانه متناسب با سطح ريسك افراد، كه منجر به كنترل ريسك و كاهش رفتارهاي نابهنجار رانندگان پرخطر گردد، مي‌تواند نقش برجسته‌اي در كاهش ضريب خسارت اين رشته بيمه‌اي داشته باشد.
در اين پژوهش از تجارب حدود 20 كشور جهان جهت بررسي عوامل مؤثر در تعيين حق‌بيمه اتومبيل استفاده شده است كه اين عوامل به تفكيك ويژگي‌هاي فردي راننده، ويژگي‌هاي خودرو و کاربري خودرو در جدول 1 منعكس گرديده‌اند:
جدول 1. عوامل مؤثر بر نرخ‌گذاري بيمه اتومبيل در ساير کشورهاي دنيا
|
ويژگي‌هاي فردي راننده
|
ويژگي‌هاي خودرو
|
کاربري خودرو
|
|
جنسيت، سن، وضعيت تأهل، شغل، مليت، داشتن بيمه‌نامه جامع، جرائم و تصادفات رانندگي، دوره‌هاي تكميلي رانندگي، عضويت در كلوب‌هاي رانندگي، وضعيت سلامت، تاريخ اخذ گواهي‌نامه، برج فلكي تولد، وفاداري، رتبه اعتباري، سطح تحصيلات، درآمد ماهيانه، داشتن مسكن شخصي، داشتن بيمه‌نامه‌هاي ديگر، ميزان استفاده از وسايل نقليه عمومي، مشاغل دوم، رشته تحصيلي، نوع گواهي‌نامه، رنگ پوست، سابقه تصادفات رانندگي منجر به مرگ يا جرح شديد
|
نوع/ مدل خودرو، سال ساخت خودرو، دست‌اول يا دست‌دوم بودن خودرو، قيمت خودرو، ظرفيت و قدرت موتور، حداکثر سرعت، شتاب، نوع سوخت و قيمت آن، نسبت قدرت به وزن، وزن خودرو، رنگ خودرو، تجهيزات ايمني خودرو، تغييرات ساختاري در خودرو، چپ يا راست بودن فرمان، ظرفيت خودرو، مصرف سوخت به ازاي هر 100 كيلومتر، نوع تأمين مالي، مبدل كاتاليستي، كشور سازنده خودرو، ظرفيت بارگيري، طبقه‌بندي خودرو، تعداد سيلندر
|
محل سکونت، نوع استفاده، مسافت طي‌شده در يک سال، گروه استفاده‌كننده از خودرو و تعداد راننده‌ها و ويژگي‌هاي آنها، محل پارك خودرو، منطقه استفاده، استفاده از خودروي دوم، محل كار
|
منبع: نتايج حاصل از بررسي‌هاي صورت‌گرفته توسط محققين
به دلايل اجرايي و عملياتي و همچنين مؤلفه‌هاي فرهنگي و اجتماعي کشور، به‌كار‌گيري همه عوامل شناسايي‌شده فوق در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث، عملي و منطقي به‌نظرنمي‌رسد. به اين سبب عوامل فوق به سه دسته "با توصيه مؤكد، توصيه و عدم توصيه" براي محاسبه در حق‌بيمه شخص ثالث به شرح زير تقسيم‌بندي شده‌اند:
1. عواملي كه درنظرگرفتن آنها در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث قوياً توصيه مي‌شود در جدول 2 منعكس گرديده است:
جدول 2. عواملي كه درنظرگرفتن آنها در محاسبات نرخ بيمه اتومبيل قوياً توصيه مي‌شود.
|
ويژگي‌هاي فردي راننده
|
ويژگي‌هاي خودرو
|
کاربري خودرو
|
|
جنسيت، سن، وضعيت تأهل، جرائم و تصادفات رانندگي، تاريخ اخذ گواهي‌نامه، نوع گواهي‌نامه، سابقه تصادفات رانندگي منجر به مرگ يا جرح شديد
|
نوع/ مدل خودرو، ظرفيت و قدرت موتور، تجهيزات ايمني خودرو، ظرفيت خودرو، ظرفيت بارگيري، طبقه‌بندي خودرو، تعداد سيلندر
|
محل سکونت، نوع استفاده، گروه استفاده‌كننده از خودرو و تعداد راننده‌ها و ويژگي‌هاي آنها
|
منبع: نتايج حاصل از بررسي‌هاي صورت‌گرفته توسط محققين
پيشنهاد مي‌شود كه از اين عوامل (جدول 2) در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث حتماً استفاده شود؛ زيرا اين عوامل در اين پژوهش به عنوان عوامل اصلي مؤثر در نرخ‌گذاري شناسايي گرديده‌اند و دخالت دادن آنها در محاسبات، عادلانه‌شدن نرخ‌هاي حق‌بيمه را در پي خواهد داشت. بنابراين پيشنهاد مي‌شود كه اين عوامل در فرم پيشنهاد آورده شده و اطلاعات آنها از بيمه‌گذاران جمع‌آوري شود.
2. عواملي كه لحاظ کردن آنها در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث توصيه مي‌شود در جدول 3 منعكس گرديده است:
جدول 3. عواملي كه درنظرگرفتن آنها در محاسبات نرخ بيمه اتومبيل توصيه مي‌شود.
|
ويژگي‌هاي فردي راننده
|
ويژگي‌هاي خودرو
|
کاربري خودرو
|
|
شغل، وفاداري، رتبه اعتباري، سطح تحصيلات، داشتن بيمه‌نامه‌هاي ديگر، ميزان استفاده از وسايل نقليه عمومي، مشاغل دوم
|
سال ساخت خودرو، دست‌اول يا دست‌دوم بودن خودرو، قيمت خودرو، حداکثر سرعت، شتاب، تغييرات ساختاري در خودرو
|
مسافت طي‌شده در يک سال، محل پارك خودرو
|
منبع: نتايج حاصل از بررسي‌هاي صورت‌گرفته توسط محققين
پيشنهاد مي‌شود كه از اين عوامل (جدول 3) نيز در صورت وجود اطلاعات كافي، در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث استفاده شود. اگرچه اين متغيرها به عنوان متغيرهاي با درصد اهميت کمتر نسبت به عوامل قوياً توصيه‌شده در اين پژوهش شناسايي شده‌اند ولي درنظرگرفتن آنها در محاسبات، به بهبود نتايج مدل، كمك قابل توجهي خواهد نمود. بنابراين پيشنهاد مي‌شود كه اين عوامل در فرم پيشنهاد آورده شوند و اطلاعات آنها از بيمه‌گذاران جمع‌آوري شود و تا حد امكان در محاسبات دخالت داده شوند.
3. عواملي كه لحاظ آنها در محاسبات حق‌بيمه شخص ثالث توصيه نمي‌شود در جدول 4 منعكس گرديده است:
جدول 4. عواملي كه درنظرگرفتن آنها در محاسبات نرخ بيمه اتومبيل توصيه نمي‌شود.
|
ويژگي‌هاي فردي راننده
|
ويژگي‌هاي خودرو
|
کاربري خودرو
|
|
مليت، داشتن بيمه‌نامه جامع، دوره‌هاي تكميلي رانندگي، عضويت در كلوب‌هاي رانندگي، وضعيت سلامت، برج فلكي تولد، درآمد ماهيانه، داشتن مسكن شخصي، رشته تحصيلي، رنگ پوست
|
نوع سوخت و قيمت آن، نسبت قدرت به وزن، وزن خودرو، رنگ خودرو، چپ يا راست بودن فرمان، مصرف سوخت به ازاي هر 100 كيلومتر، نوع تأمين مالي، مبدل كاتاليستي، كشور سازنده خودرو
|
منطقه استفاده، استفاده از خودروي دوم، محل كار
|
منبع: نتايج حاصل از بررسي‌هاي صورت‌گرفته توسط محققين
استفاده از عوامل فوق در محاسبات حق‌بيمه توصيه نمي‌گردد؛ زيرا اين متغيرها با مؤلفه‌هاي فرهنگي و اجتماعي کشور همخواني ندارند يا اعمال آنها با توجه به واقعيت‌هاي کشور منطقي نيست و يا اهميت بسيار كمتري نسبت به عوامل "قوياً توصيه‌شده" و "توصيه‌شده" دارند. لحاظ عوامل ذکرشده در جدول 4 در محاسبات نرخ بيمه اتومبيل؛ به دلايل مؤلفه‌هاي فرهنگي و اجتماعي، عدم وجود اطلاعات کافي، موضوعيت نداشتن و همچنين دشواري‌هاي بسيار از جهت اجرايي و عملياتي توصيه نمي‌شود.
باتوجه به تعيين نرخ حق‌بيمه شخص ثالث توسط هيأت دولت توصيه مي‌شود، براي محاسبه حق‌بيمه‌هاي عادلانه كه در كاهش ريسك تصادف تأثيرگذار باشند بايد بين طبقات مختلف ريسكي تفاوت قائل شد، به‌اين‌صورت كه به برخي از اين طبقات ريسكي، اضافه نرخ و به برخي ديگر، كاهش نرخ تعلق گيرد.
جهت بررسي امکان‌پذيري اين عوامل با داده‌هاي در دسترس يک شرکت بيمه، امکان‌پذيري اعمال اين عوامل در ريسک و به تبع آن حق‌بيمه بررسي گرديد. نتايج بررسي‌هاي ميداني فوق با استفاده از داده‌هاي يک شرکت بيمه نشان داد كه سطح ريسك رانندگان زن و مرد، رانندگان متأهل و مجرد، رانندگان گروه‌هاي سني مختلف و رانندگان با گواهي‌نامه‌هاي مختلف، تفاوت معناداري با يكديگر دارند. اين بررسي ميداني محدود نشان مي‌دهد که براي تعيين حق‌بيمه عادلانه و مؤثر در کاهش حوادث رانندگي، اين تفاوت‌ها بايد لحاظ گردد که متأسفانه هم اكنون علي‌رغم امکان اعمال آنها، در تعيين حق‌بيمه شخص ثالث، اين تفاوت‌ها در‌نظر‌گرفته‌نمي‌شوند. از‌آنجا‌كه فرم‌هاي پيشنهاد فعلي شرکت‌هاي بيمه در رشته بيمه شخص ثالث، بيش از حد، مختصر و ناقص هستند (كه بعضاً اين فرم‌هاي ناقص نيز به صورت كامل توسط بيمه‌گذار تكميل نشده يا اينكه توسط نماينده يا بيمه‌گذار به صورت اشتباه تكميل مي‌شوند)، امكان بررسي تأثيرگذاري ساير متغيرها بر حق‌بيمه شخص ثالث وجود ندارد. لذا پيشنهاد مي‌شود براي تکميل نتايج در مطالعات آتي، فرم پيشنهاد بر طبق عوامل "قوياً توصيه‌شده" و "توصيه‌شده" اصلاح و تكميل گردد.
به‌طورخلاصه پيشنهاد اين پژوهش لحاظ تمام عوامل پيشنهادي در محاسبه حق‌بيمه و اصلاح فرم پيشنهاد بر مبناي آن در راستاي ارائه نرخ‌هاي عادلانه مي‌باشد.