بررسی امکان صدور بیمه نامه شخص ثالث براساس ویژگی‌های راننده (تبصره 1ماده18 قانون جدید بیمه شخص ثالث)

خلاصه مدیریتی

قانون جدید بیمه شخص ثالث در تاریخ 20/02/1395 با عنوان «بيمه اجباري خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشي از وسايل نقليه» به تصویب نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و در ۲۹ ارديبهشت ۱۳۹۵ به تأييد شوراي نگهبان رسید و از تاریخ 29/03/1395 برای تمامی شرکت‌های بیمه لازم‌الاجرا شد.
قانون مزبور شامل 66 ماده و 55 تبصره می‌باشد متن ماده 18 قانون مذکور عبارت است از: «آیین نامه مربوط به تعیین سقف حق بیمه موضوع این قانون و نحوه تخفیف، افزایش یا تقسیط آن توسط بیمه مرکزی تهیه می‌شود و پس از تأیید شورای عالی بیمه به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
در آیین‌نامه مذکور باید عوامل زیر مدنظر قرار گیرد:
الف- ویژگی‌های وسیله نقلیه از قبیل نوع کاربری، سال ساخت و وضعیت ایمنی آن
ب-سوابق رانندگی و بیمه‌ای دارنده شامل نمرات منفی و تخلفات ثبت شده توسط نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران موضوع قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، خسارت‌های پرداختی توسط بیمه‌گر یا صندوق بابت حوادث منتسب به وی
پ- رایج بودن استفاده از وسیله نقلیه برای اقشار متوسط و ضعیف شامل موتور سیکلت و خودروهای سواری ارزان قیمت.
در آیین نامه موضوع این ماده باید ملاحظات اجتماعی در تعیین حق بیمه وسایل نقلیه پرکاربرد اقشار متوسط و ضعیف جامعه مد نظر قرار گیرد.»
این ماده شامل 5 تبصره می‌باشد که تبصره 1 آن عبارت است از:
«بیمه مرکزی موظف است با همکاری نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران ترتیبی اتخاذ نماید که حداکثر تا پایان برنامه پنجساله ششم توسعه، امکان صدور بیمه‌نامه شخص ثالث بر اساس ویژگی‌های «راننده» فراهم شود. تا آن زمان، سوابق رانندگی و بیمه‌ای شخصی که پلاک وسیله نقلیه به نام اوست و خسارت‌های پرداختی بابت حوادث منتسب به وی ملاک عمل است.» (قانون جدید بیمه شخص ثالث، مصوب سال 1395)
بنابر مصوبه (بند 5 صورتجلسه نشست مورخ 06/10/1394) هیئت عامل محترم بیمه مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تهیه و ارائه متن پیشنهادی آیین‌نامه در خصوص تبصره 1 ماده 18 با موضوع "امکان صدور بیمه‌نامه شخص ثالث بر اساس ویژگی‌های راننده تا پایان برنامه ششم توسعه" به پژوهشکده بیمه محول گردید.
در همین راستا پژوهشکده بیمه، به منظور نگارش آیین‌نامه تبصره 1 ماده 18 و در راستای شناسایی محورهای مورد نیاز برای تدوین آیین‌نامه تبصره 1 ماده 18 از:
1. قوانین مرتبط با بیمه اتومبیل در سایر کشورها
2. نظرات خبرگان در راستای اصلاح محورهای شناسایی‌شده در مرحله قبل و پیشنهاد محورهای جدید
استفاده شد و نهایتاً 22 محور (هم‌چون ویژگی‌های راننده اصلی و سایر رانندگان مجاز، سوابق رانندگی و بیمه‌ای کلیه رانندگان اصلی و مجاز، لینک شدن پایگاه داده سایر نهادهای مرتبط با پایگاه داده شرکت‌های بیمه و ....) شناسایی گردید.
برای بومی‌سازی محورهای شناسایی‌شده در کشور، پرسشنامه‌ای با 22 محور شناسایی‌شده در مرحله قبل طراحی شده‌است و پرسشنامه‌ها توسط مدیران بیمه اتومبیل و برخی از مدیران IT( به دلیل نیاز به زیرساخت IT در برخی از محورها) شرکت‌های بیمه تکمیل شدند که نتایج حاصل از تحلیل این پرسشنامه‌ها حاکی از تایید تمامی فرضیات، به جز یک مورد از آنها می‌باشد.
از طرفی محورهای با موضوع ویژگی‌های راننده (و سایر رانندگان مجاز)، ویژگی‌های خودرو و کاربری آن، برای لحاظ در آیین‌نامه تبصره 1 ماده 18 مورد تایید واقع شدند؛ لذا در ادامه در راستای دستیابی به ریز عوامل موثر در تعیین حق بیمه شخص ثالث با استفاده از تجارب 21 كشور دنیا و همچنین بررسی متغیرهای موثر در مدل های آماری رایج در محاسبه حق بیمه شخص ثالث در دنیا بر اساس ویژگی‌های راننده (اعم از جنسیت، سن، وضعیت تأهل، شغل و ...)، خودرو (اعم از نوع/ مدل خودرو، سال ساخت خودرو، تجهيزات ایمنی خودرو، كشور سازنده خودرو و ...) و کاربری (اعم از نوع استفاده، مسافت طي‌شده در یک سال، گروه استفاده‌كننده از خودرو و تعداد راننده‌ها و ويژگي‌هاي آنها، منطقه استفاده و ...) به ترتیب به 22، 22 و 8 متغیر دست یافتیم که برای بومی‌سازی این متغیرها از دو روش به شرح زیر استفاده شده‌است:
روش اول؛
- توجه به عوامل فرهنگی و اجتماعی در کشور (به عنوان مثال لحاظ متغیر ملیت و قومیت در محاسبات حق‌بیمه شخص ثالث جایگاهی ندارد.)
- توجه به موضوعیت داشتن متغیر (مانند سمت راست قرار گرفتن فرمان اتومبیل در ایران مطرح نمی‌باشد.)
- توجه به امکان دسترسی داشتن به اطلاعات متغیر (مانند سطح درآمد ماهیانه که تمایلی به افشای آن وجود ندارد).
- توجه به تعداد کشورهایی که این متغیر به عنوان عامل اثرگذار در حق بیمه شخص ثالث شناخته شده و اینکه این عامل به چه میزان تاثیرگذار است. (به عنوان مثال متغیر سن، هم در کشورهای زیادی به عنوان متغیر موثری شناخته شده است و هم ضریب آن در مدل محاسبه حق بیمه بالا می‌باشد؛ از این رو این متغیر به عنوان یکی از متغیرهای مهم و تاثیرگذار در محاسبات حق بیمه اتومبیل پیشنهاد شده است.)
نهایتاً بر مبنای پالایش متغیرها به روش فوق؛ بر اساس ویژگی‌های راننده، خودرو و کاربری به ترتیب به 16، 17 و 6 متغیر دست یافتیم.
روش دوم؛
پرسشنامه‌ای بر مبنای متغیرهای پالایش‌شده در مرحله قبل طراحی شد و نظرات خبرگان بیمه‌های اتومبیل در خصوص لحاظ یا عدم لحاظ متغیرها در محاسبات حق بیمه شخص ثالث اخذ شد و نهایتاً بر اساس ویژگی‌های راننده، خودرو و کاربری به ترتیب به 10، 10 و 6 متغیر دست یافتیم.
در پایان آیین‌نامه تبصره 1 ماده 18، با توجه به ساختار و محتوای قوانین و مقررات داخلی (اعم از قانون جدید بیمه شخص ثالث، قانون بیمه، الگوبرداری از دیگر آیین‌نامه‌های اجرایی مرتبط با قانون جدید بیمه شخص ثالث، آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی‌ و ...) و طرح‌های اجرا شده در پژوهشکده بیمه در قالب سه فصل؛ تعاریف، دریافت اطلاعات از بیمه‌گذار و مراجع ذی‌ربط و ضمانت اجرا تهیه شده‌است که مورد بازبینی مشاوران مختلفی از جمله مشاوران حقوقی، علمی، اجرایی نیز قرار گرفته‌است که مجدداً محورها و متغیرها توسط این مشاوران پالایش شدند که نهایتاً بر اساس ویژگی‌های راننده (اعم از جنسیت، سن، وضعیت تأهل، شغل، سطح تحصیلات، نوع گواهینامه، تاریخ صدور گواهی نامه و سابقه تخلفات، جرائم و تصادفات رانندگی)، خودرو (اعم از نوع/ مدل اتومبیل، کشور سازنده، حجم موتور، تعداد سیلندر، ظرفیت اتومبیل، ظرفیت بارگیری، سال ساخت اتومبیل و تجهیزات ایمنی اتومبیل) و کاربری (مورد استفاده از وسيله نقليه، مشخصات سایر رانندگان استفاده‌کننده از اتومبیل و محدوده جغرافیایی فعالیت) به ترتیب به 8، 8 و 3 متغیر به شرح زیر دست یافتیم و از محورها نیز 3 محور، به دلیل عدم اهمیت، عدم وجود زیرساخت لازم برای پیاده‌سازی آن یا عدم تطابق با قانون رد شدند.
از مهمترین نتایج و یافته‌های طرح می‌توان به این موضوع اشاره داشت که در راستای اجرایی نمودن علمی آیین‌نامه پیشنهادی ذکر شده در طرح، توجه به مراحل زیر ضروری می‌باشد:
1. تعیین پارامترها و متغیرهای تاثیرگذار در تعیین حق بیمه شخص ثالث
2. جمع‌آوری اطلاعات در حوزه پارامترهای شناسایی‌شده
3. بررسی تاثیر پارامترهای شناسایی‌شده در تعیین حق بیمه شخص ثالث (تحلیل‎های آماری)
مرحله اول در طرح به طور کامل انجام شده است و پارامترها و متغیرهای تاثیرگذار در تعیین حق بیمه شخص ثالث به نحوی کامل شناسایی شده است.
در مورد مرحله دوم لازم به ذکر است که همانگونه که در متن تبصره 1 ماده 18 آمده است باید: «بیمه مرکزی با همکاری نیروی انتظامی، ترتیبی اتخاذ کند که حداکثر تا پایان برنامه پنجساله ششم توسعه، امکان صدور بیمه‌نامه شخص ثالث بر اساس ویژگی‌های "راننده" فراهم شود.» که برای اجرایی شدن این مرحله لازم است:
الف- اطلاعات سوابق رانندگی راننده (اعم از نمرات منفی و تخلفات ثبت‌شده) از نیروی انتظامی دریافت شود که این موضوع از پیچیدگی زیادی برخوردار است چرا که عمدتاً تخلفات راننده از طریق دوربین‌های نصب‌شده در سطح شهر ثبت می‌شوند و چون سهم ناچیزی از این تخلفات به صورت تسلیمی به راننده متخلف داده می‌شود؛ بنابراین امکان شناسایی راننده متخلف به صورت دقیقی وجود ندارد و در چنین مواردی کلیه تخلفات به پای مالک خودرو نوشته می‌شود که لازم است نحوه همکاری نیروی انتظامی در راستای شناسایی رانندگان متخلف مشخص شود.
ب- اطلاعات سوابق بیمه‌ای راننده (خسارات پرداختی توسط بیمه‌گر یا صندوق) که قاعدتاً در شرکت‌های بیمه و صندوق باید چنین اطلاعاتی موجود باشد.
ج- اطلاعاتی در مورد ویژگی‌های راننده (رانندگان) که در این طرح شناسایی شده و لازم است این اطلاعات توسط شرکت‌های بیمه (با اصلاح فرم پیشنهاد بیمه شخص ثالث) جمع‌آوری شود.