بررسی سازوکار محصول و مقررات نظارت بر بیمه ‏نامه‏ های زندگی متصل به واحدهای سرمایه‏ گذاری

خلاصه مدیریتی
ویژگی های عمومی بیمه های متصل به واحد
بیمه‌‍‌نامه‌‍‌های متصل به واحد سرمایه‌گذاری به عنوان طرح‌‍‌هایی مرکب از دو جز بیمه‌‍‌ای و سرمایه‌گذاری شناخته می‌‍‌شوند. در این بیمه‌‍‌نامه‌‍‌ها بخشی از حق بیمه پرداختی برای ارائه پوشش بیمه‌ای به بیمه‌گذار در نظر گرفته شده و مابقی در قالب خرید واحدهای یک صندوق سرمایه گذاری، در انواع مختلف دارایی‌‍‌ها از قبیل سهام، اوراق قرضه، سپرده‌‍‌های بانکی و غیره سرمایه‌گذاری می‌شود. دلیل ابداع بیمه‌های عمر متصل به واحد این بوده است که برخی بیمه‌گذاران تمایل دارند به طور همزمان از مزایای سرمایه‌گذاری در بازار سهام و پوشش حمایت در مقابل حوادث فوت و از کارافتادگی و ... بهره‌‍‌مند شوند و بازده مبتنی بر بازار سرمایه را به بازده ثابت روی اندوخته‌‍‌های خود ترجیح می‌‍‌دهند. این ابزار می‌‍‌تواند بازار بیمه و بازار سرمایه را نیز به هم متصل نموده و سبب توسعه هردوی آنها شود. چراکه از منظر تضمین یک حداقل بازده، نسبت به ابزارهای بازار سرمایه اولویت دارد و از منظر اتصال منافع بیمه‌‍‌نامه به بازده بازار، به محصولات فعلی بیمه زندگی برتری داشته و توانایی مصون‌سازی منافع در مقابل تورم را دارد. این امر در راستای توسعه صنعت بیمه زندگی و اجرای ماده (11) قانون برنامه ششم برای صنعت بیمه مهم بوده و در شرایط کنونی که بازار سرمایه دچار رکود بی سابقه ای شده و اعتماد عمومی نسبت به آن کاهش یافته است، برای احیای آن بازار از طریق ارایه حداقل اطمینان در سرمایه‌گذاری و در راستای توسعه بازار، برای سازمان بورس به عنوان متولی آن حوزه نیز بسیار با اهمیت خواهد بود.
تجربیات جهانی در خصوص نظارت بر بیمه های متصل به واحد
مطالعه قوانین و مقررات نظارتی حاکم بر بیمه‌های متصل به واحد سرمایه‌گذاری مبین تاکید این مقررات بر چند محور کلیدی است:
1-تاکید بر شفافیت: بحثی که تقریبا در تمامی دستورالعمل‌‍‌های نظارتی بیمه‌های متصل به واحد سرمایه‌گذاری به جدیت مورد تاکید قرار گرفته است، ضرورت شفافیت و افشا اطلاعات در هنگام انعقاد قرارداد و در حین اجرای مفاد آن است. ارائه چنین اطلاعاتی باعث می‌‍‌شود تا مشتریان دید بهتری نسبت به این محصولات و ریسک‌‍‌های مرتبط و همچنین بازده‌‍‌های مورد انتظار این بیمه‌‍‌نامه‌‍‌ها داشته باشند.
2-ضرورت جدایی حساب ها: یکی دیگر از مواردی که در بیمه‌‍‌نامه‌‍‌های متصل به واحد سرمایه‌گذاری مورد توجه قرار گرفته است، جدا کردن حساب‌‍‌های مربوط به بیمه متصل به واحد از سایر حساب‌‍‌های بیمه‌های عمر است. این امر معمولا از طریق تشکیل (حداقل) یک صندوق اختصاصی انجام می پذیرد که یک سبد سرمایه‌گذاری است که از دارایی‌‍‌های عمومی بیمه‌‍‌گر مجزا بوده و توسط یک تیم سرمایه‌گذاری حرفه‌‍‌ای مدیریت می‌‍‌شود.
3- ضرورت اخذ ذخیره احتیاطی: یکی دیگر از موارد مورد توجه در رابطه با این بیمه‌‍‌نامه‌‍‌ها مربوط به گرفتن ذخایر احتیاطی خاص برای بیمه‌های متصل به واحد است. این امر خصوصا در شرایطی که بیمه گر تعهد یا تضامینی روی مبلغ یا نرخ بازده یا سرمایه بیمه نامه ارایه کرده باشد، اهمیت فراوانی دارد.
4-معافیت مالیاتی: یکی از ویژگی های محصولات متصل به واحد، معافیت مالیاتی آن ها است. بر مبنای مقررات عموم کشورهای مورد بررسی (از جمله هند، آمریکا و کانادا)، انباشت ثروت ایجاد شده از طریق بیمه‌‍‌های زندگی متصل به واحدهای سرمایه‌‍‌گذاری، تا زمانی که منافع آن توسط بیمه‌‍‌گذار برداشت نشود، از مالیات معاف است. ضمن آنکه اگر بیمه‌‍‌گذار به سن بازنشستگی برسد، این معافیت دایمی خواهد شد. منطق این معافیت آن است که دولت‌‍‌ها حمایت از اقشار آسیب‌‍‌پذیر و خصوصا سالمندان را از تعهدات خود می‌‍‌دانند و لذا این امر، به حفظ پس اندازهای افراد تا دوران بازنشستگی و کاهش تعهدات آتی دولت کمک خواهد کرد.
چالش های راه اندازی بیمه های متصل به واحد در ایران
در نظام مالیاتی ایران برخلاف بسیاری از کشورها، تقریبا تمام بازدهی‌‍‌های ناشی از عایدی سرمایه، مشمول مالیات نیستند. به طور ویژه، این معافیت شامل سود سپرده‌‍‌های بانکی، عواید ناشی از خرید و نگهداری مسکن، زمین و ساختمان، سهام، اوراق مشارکت و مانند آن را شامل می‌‍‌شود. در کنار آن، انواع بیمه‌‍‌های زندگی مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند و حق بیمه پرداختی بابت آ ن ها نیز در برخی دوره‌‍‌های زمانی، حتی هزینه قابل قبول مالیاتی نیز محسوب نشده است. این امر باعث می‌‍‌شود که معافیت مالیاتی اندوخته‌‍‌های بیمه‌‍‌های زندگی متصل به واحد که مهم‌‍‌ترین مزیت آن ها در اقتصادهای توسعه یافته محسوب می‌‍‌شود، در ایران رنگ ببازد.
تورم و نرخ بهره بالا در ایران، در ترکیب با عدم شمول مالیاتی، سبب می‌‍‌شود که خرید و نگهداری انواع دارایی‌‍‌های بادوام و طلا و ارز، به یک رقیب جدی سرمایه‌‍‌گذاری‌‍‌های مولد تبدیل شود. در چنین شرایطی، بیمه‌‍‌گذاران به شرطی از محصولات متصل به واحد استقبال خواهند کرد که بازده جزء سرمایه‌‍‌گذاری آن از بازده مورد انتظار از بازار بالاتر باشد و یا اینکه در کنار بازده همتراز، بتواند مزایای بیمه‌‍‌ای قابل قبول ارایه نماید.
سود فعالیت بیمه‌‍‌گری در ایران بسیار پایین است. بنابراین اتکای بیمه‌‍‌گران عموما به سودهای سرمایه‌‍‌گذاری منابع خود در شرایط تورمی اقتصاد است. بنابراین، بیمه‌‍‌‌‍‌گران در حالت عادی حاضر به چشم‌‍‌پوشی از درآمدهای سرمایه‌‍‌گذاری خود نبوده و بیمه‌‍‌های متصل به واحد را با این درجه شفافیت که در کشورهای توسعه‌‍‌یافته الزام دارد، جایگزین محصولات فعلی خود نخواهند کرد.
ماده 71 قانون تاسیس الزام می‌‍‌کند که بیمه‌‍‌گران 50 درصد از معاملات بیمه زندگی خود را واگذاری اتکایی نمایند. اگرچه در اجرای بند ب ماده (21) قانون برنامه ششم این نسبت کاهش یافته است، اما در هر حال، اگر جزء سرمایه‌‍‌گذاری بیمه‌‍‌های متصل به واحدهای سرمایه‌‍‌گذاری نیز معاملات بیمه زندگی محسوب شود، این امر سبب عدم دسترسی بیمه‌‍‌گر و بیمه‌‍‌گذار به منابع مذکور و فقدان آزادی عمل در خصوص نحوه سرمایه‌‍‌گذاری و کسب بازده از این منابع خواهد بود که انگیزه هردوی آنها را کاهش می‌‍‌دهد. لذا لازم است شفاف سازی لازم در این خصوص توسط بیمه مرکزی انجام پذیرد
پیشنهادات سیاستی برای راه اندازی بیمه های متصل به واحد سرمایه گذاری در ایران
مقررات پیشنهادی برای رفع خلاءهای موجود و بسترسازی اجرای اثربخش محصولات متصل به واحد، به شرح زیر پیشنهاد می‌‍‌شود:
اولین گام برای نظارت اثربخش بر محصولات متصل به واحد، هماهنگی و تعامل بیمه مرکزی با سازمان بورس به عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه است. این تعامل بایستی در زمینه فراهم کردن زمینه ورود شرکت‌‍‌های بیمه به تاسیس صندوق‌‍‌های سرمایه‌‍‌گذاری در چارچوب مقررات سازمان بورس باشد.
شفافیت حداکثری مورد انتظار از صندوق‌‍‌های سرمایه‌‍‌گذاری، مستلزم استفاده از نرم‌‍‌افزارهای آنلاین برای محاسبه NAV صندوق‌‍‌ها و ارایه گزارش‌‍‌های روزانه افشای اطلاعات صندوق‌‍‌ها به صورت مکانیزه است.
نظر به اینکه واحدهای صندوق‌‍‌های سرمایه‌‍‌گذاری، متعلق به بیمه‌‍‌شدگان و ذینفعان تعیین شده توسط آن ها است، لازم است در تعامل با سازمان امور مالیاتی، تمهیداتی اندیشیده شود که این واحدهای سرمایه‌‍‌گذاری به عنوان دارایی بیمه‌‍‌گذاران، مشمول قوانین ارث و مالیات بر ارث نشوند و اطمینان حاصل شود که به عنوان دارایی غیرمستقیم، به ذینفعان مصرح در بیمه نامه برسد. همچنین نیاز است اطمینان حاصل شود که اصل و سود حاصل از انباشت سرمایه در واحدهای سرمایه‌‍‌گذاری متصل به بیمه‌‍‌نامه‌‍‌ها، مشمول مالیات نشوند.
لازم است به منظور کمک به توسعه محصولات بیمه‌‍‌ای متصل به واحدهای سرمایه‌‍‌گذاری، به یکی از دو طریق ذیل اقدام شود:
o    آن بخش از پرداختی بیمه‌‍‌گذار که به خرید واحدهای سرمایه‌‍‌گذاری اختصاص می‌‍‌یابد، حق بیمه محسوب نشده و لذا مشمول مقررات کارمزد فروش و اتکایی اجباری نشود.
o    در صورتی که راهکار اول مقدور نباشد، مناسب خواهد بود بیمه مرکزی منابع دریافتی از محل واگذاری اتکایی بیمه‌‍‌های متصل به واحد را جدا نموده و آن ها را از طریق سرمایه‌‍‌گذاری در صندوق‌‍‌هایی با اساسنامه و شرح ریسک یکسان با مفاد بیمه نامه مدیریت نماید و اصل و سود آن را نیز در زمان ابطال واحدهای سرمایه‌‍‌گذاری، به بیمه‌‍‌گر عودت نماید.