شرایط عمومی بیمه نامه عمر(جامع، عمر زمانی و به شرط حیات)
دکتر لیلی نیاکان
دکتر فراز رنج پور، سجاد درزی رامندی، مجتبی عابد
خلاصه مديريتي
خواستگاه طرح: بازار بيمه، بازاري پيچيده و مدرن است كه محصول آن در فضاي احتمالي و براساس پيش‌بيني‌ها تبيين مي‌گردد. ارائه چنين محصولي مبتني بر بررسي، تحقيق و پژوهش كافي است. به همين منظور پژوهشکده بيمه براساس مصوب? هيئت محترم عامل بيم? مرکزي جمهوري اسلامي ايران، موظف گرديد که با همکاري سنديکاي بيمه‌گران ايران در خصوص رشته‌هاي بيمه‌اي که شرايط عمومي و فرم پيشنهاد مصوب ندارند، تحقيقاتي انجام داده و نتايج آن را در قالب يکسان به شرکت‌هاي بيمه پيشنهاد نمايد. لازم به ذکر است که در راستاي رقابتي شدن صنعت بيمه، طرح حاضر با رويکرد توصيه‌اي به منظور توجيه و هماهنگي هرچه بيشتر شرکت‌هاي بيمه و استفاده اطلاعاتي از آن توسط شرکت‌هاي مذکور ارايه گرديده است.
يکي از رشته‌هاي بيمه‌اي فاقد شرايط عمومي مصوب، بيمه‌نامه عمر مي‌باشد. بر‌اين‌اساس طرح حاضر با هدف ارايه و پيشنهاد «شرايط عمومي پيشنهادي بيمه‌نامه عمر (جامع، عمر زماني و به شرط حيات)» ارايه مي‌گردد.
اهداف طرح: هدف نهايي طرح حاضر طراحي و پيشنهاد «شرايط عمومي بيمه‌نامه عمر» با بهره‌گيري از مطالعات تطبيقي و استفاده از تجربيات داخلي و نظرات نخبگان صنعت بيمه مي‌باشد. جهت نيل به هدف مذکور اهداف جزئي زير مد نظر پژوهشگران قرار گرفت:
1- تهيه شرايط عمومي بيمه‌نامه عمر متناسب با قوانين جاري بيمه‌هاي بازرگاني در کشور.
2- ايجاد اطمينان‌خاطر به بيمه‌گذاران و ذي‌نغعان بيمه‌نامه جهت جبران بخشي از خسارت مالي ناشي از فوت بيمه‌شده.
3- حمايت از بيمه‌گذاران از طريق ايجاد يک منبع سرمايه‌گذاري مطمئن.
متدولوژي طرح: طرح حاضر يک مطالعه کيفي است که با استفاده از منابع الکترونيک بين‌المللي و داخلي و همچنين بهره‌گيري از نظرات نخبگان، مسئولين ذي‌ربط، و ... در پنج مرحله زير انجام پذيرفت:
مرحله اول: بررسي نگراني و نيازسنجي گروه‌هاي هدف.
مرحله دوم: بررسي کليه شرايط عمومي بيمه‌نامه عمر موجود در بازار بيم? ايران و برخي از شرکت‌هاي خارجي.
مرحله سوم: تدوين متن اوليه شرايط عمومي بيم? عمر طبق چهارچوب‌هايي که شوراي‌عالي بيمه جهت تدوين شرايط عمومي مدنظر قرار مي‌دهد.
مرحله چهارم: اخذ نظر نمايندگان سنديکاي بيمه‌گران در خصوص متن اولي? شرايط عمومي.
مرحله پنجم: اخذ نظر مسئولين در بيمه مرکزي و کارشناسان و نخبگان فعال در صنعت بيمه در خصوص متن شرايط عمومي پيشنهادي و اعمال نقطه نظرات اصلاحي.
نتايج و يافته‌ها: پس از جمع‌آوري اطلاعات و تحليل و تفسير آنها، نتايج طرح، در قالب شرايط عمومي بيمه‌هاي عمر تدوين و توصيه مي‌گردد. منابع زير در تدوين شرايط عمومي استاندارد مورد استفاده قرار گرفته‌اند:
- قوانين و مقررات و منابع حقوقي داخلي (قانون تاسيس بيمه مرکزي و قانون بيمه)
- شرايط عمومي مورد استفاده شركتهاي بيمه داخلي (شناسايي 20 متغير مهم در 16 شرکت داخلي)
- شرايط عمومي مورد استفاده شركتهاي بيمه خارجي (20 شرکت خارجي از امريکا، کانادا، انگليس، اتريش، هند، استراليا، بلژيک، هلند، سنگاپور، نيوزلند، استوني، بلژيک، اسپانيا)
- نظرات خبرگان صنعت بيمه عمر
نکات حائز اهميت زير در خصوص شرايط عمومي‌هاي پيشنهادي ذکر مي‌گردد.
1- انطباق مواد شرايط عمومي با مواد مندرج در آيين‌نامه بيمه‌هاي زندگي (68)
- تهيه سه شرايط عمومي براساس تعريف انواع بيمه عمر در آيين‌نامه؛
- تعريف اندوخته رياضي، ارزش بازخريد، سرمايه بيمه‌نامه، سرمايه مخفف و جدول تعهدات؛
- نحوه پرداخت حق بيمه؛
- مهلت پرداخت حق بيمه؛
- وضعيت بيمه‌نامه در صورت عدم پرداخت حق بيمه؛
- حقوق بيمه‌گذار در استفاده از اندوخته رياضي بيمه‌نامه (وام، مشارکت در منافع و بازخريد).
2- انطباق نحوه نگارش شرايط عمومي با نتيجه طرح ”حدود و ميزان دخالت نهاد واضع مقررات در تدوين شرايط عمومي بيمه‌نامه‌ها“ مبني بر قاعده محور بودن شرايط عمومي بيمه‌نامه عمر
3- مهلت قانوني 15 روزه براي انصراف از بيمه‌نامه و بازگرداندن کل حق بيمه پرداختي
4- تفکيک اصل حد اعلاي حسن نيت به شرط حد اعلاي حسن نيت ”بيمه‌گذار و بيمه‌شده“ و ”بيمه‌گر“
5- تفکيک شرط اصل حد اعلاي حسن نيت “بيمه‌گذار و بيمه‌شده“ به دو موقعيت
- کشف موضوع خلاف واقع قبل از تحقق خطر
- اهميت موضوع کشف شده بهاندازهاي باشد که اگر بيمه‌گر در زمان عقد بيمه‌نامه مطلع بود بازهم اقدام به صدور بيمه‌نامه مينمود
- اهميت موضوع کشف شده بهاندازهاي باشد که اگر بيمه‌گر در زمان عقد بيمه‌نامه مطلع بود اقدام به صدور بيمه‌نامه نمينمود
- کشف موضوع خلاف واقع بعد از تحقق خطر.
6- افزودن مواد ”حريم خصوصي“، ”پاسخگويي به بيمه‌گذار“ و ”تاييد رويت شرايط عمومي توسط بيمه‌گذار“ جهت حفظ حقوق بيمه‌گذاران و جلوگيري از بسياري از دعاوي حقوقي، که در هيچ يک از شرايط عمومي‌هاي مورد استفاده بيمه‌گران داخلي نبوده است.
تفاوت سه شرايط عمومي پيشنهادي عبارتند از:
- تفاوت در ريسک پوشش داده شده
- تفاوت در تعريف بيمه‌شده، موضوع بيمه و سرمايه بيمه
- عدم تعريف اندوخته رياضي و ارزش بازخريد و به تبع آن، حقوق بيمه‌گذار در مورد استفاده از اندوخته رياضي در بيمه‌نامه عمر زماني
- تعريف صرفاً ”منافع بيمه‌نامه در صورت فوت“ در بيمه عمر زماني
- عدم تعهد بيمه‌گر به پرداخت، در استثنائات ذکر شده در بيمه عمر زماني
- تعريف صرفاً ”منافع بيمه‌نامه در صورت حيات“ در بيمه عمر به شرط حيات
- تفاوت در تعريف نفع بيمه‌اي، منافع بيمه‌نامه، شرط عدم تعيين استفاده‌کننده(گان) و انتقال بيمه‌نامه در بيمه‌نامه عمر به شرط حيات نسبت به دو بيمه‌نامه ديگر
- عدم وجود ماده استثنائات براي بيمه عمر به شرط حيات.