خلاصه مديريتي
تعيين يک ساختار مناسب و منسجم براي نظام چندلايه‌ي تامين اجتماعي، نيازمند مشارکت تمامي بخش‌ها در تدوين و اجراي اين ساختار بوده و نقش بخش خصوصي در تکامل اين مجموعه غير قابل انکار است. شرکت‌هاي بيمه بازرگاني يکي از عمده موسساتي هستند که در زمينه بيمه‌هاي مستمري، درمان و حوادث در حال فعاليت هستند و در تمامي دنيا در کنار بخش‌هاي اجتماعي مشغول ارايه خدمات پايه، جايگزين و يا مکمل در حوزههاي مشترک مي‌باشند. شناخت سازوکار ارايه خدمات تامين اجتماعي و همچنين طرحهاي مختلف در دنياي کنوني ضرورتي بيبديل جهت توسعه و پيشرفت در اين زمينه مي‌باشد.
اين مطالعه با هدف شناسايي ساختار ارايه مستمري‌هاي بازنشستگي در سيستم تامين اجتماعي کشورها در بخش دولتي و خصوصي انجام پذيرفت. اين تحقيق يک مطالعه تطبيقي - مقايسه‌اي و از نوع توصيفي مي‌باشد که با استفاده از دادههاي کتابخانه‌اي، منابع علمي معتبر و تجارب منتشر شده شرکت‌هاي بيمه بازرگاني و سازمانهاي بيمه اجتماعي کشورهاي منتخب، سازمان بهداشت جهاني و بانک جهاني انجام گرديد.
در اين راستا ساختار ارايه خدمات تامين اجتماعي بيش از 25 کشور از نقاط مختلف جهان با تاکيد بر طرحهاي مستمري بازنشستگي مورد مطالعه قرار گرفته و نتايج به‌دست آمده در قالبي مشخص طبقه‌بندي گرديدند.
بررسي ساختار تامين اجتماعي در ايران حاکي از آن است که بهطور كلي دو صندوق دولتي (صندوق بازنشستگي کشوري و تأمين اجتماعي نيروهاي مسلح) و يک صندوق غيردولتي (صندوق تأمين اجتماعي) بخش عمده جمعيت را تحت پوشش دارند که از ميان آنها صندوق تأمين اجتماعي بهعنوان بزرگترين نهاد بيمه‌اي کشور بيشترين سهم از جمعيت کشور را هم بهلحاظ کمّي و هم به لحاظ تنوع شغلي همراه با خدمات متنوع تحت پوشش خود قرار داده است. در كنار سه صندوق بزرگ بازنشستگي و بيمه‌اي، نزديك به 20 صندوق بيمه و بازنشستگي اختصاصي ديگر نيز وجود دارند که با تحت پوشش قراردادن کارکنان واحدهاي دولتي خاصي تشکيل يافته‌اند که در حال حاضر نيز فعاليت دارند. صندوق‌هاي بازنشستگي کارکنان بانک‌ها، صندوق بازنشستگي بانک مرکزي، صندوق بازنشستگي بيمه مرکزي، صندوق بازنشستگي و رفاه کارکنان صنعت نفت، صندوق بازنشستگي شرکت مخابرات ايران، صندوق بازنشستگي شهرداري تهران، صندوق بازنشستگي فولاد، صندوق بازنشستگي جهاد کشاورزي و غيره از جمله اين صندوقها مي‌باشند. تمامي صندوق‌هاي مذکور غير خصوصي بوده و فعاليت بخش خصوصي در امر مستمري‌هاي بازنشستگي فقط معطوف به مستمري‌هاي اختياري شخصي شرکت‌هاي بيمه بازرگاني مي‌باشد که عملاً تا کنون محصولي با اين عنوان و ويژگي در بخش بيمه‌هاي بازرگاني کشور ارائه نشده است. نتايج بررسي طرحهاي بازنشستگي در کشورهاي منتخب طبق اهداف مطالعه به شرح زير ارايه گرديده است:
- ارزيابي طرحهاي بازنشستگي
نتايج تحقيق در زمينه طرحهاي بازنشستگي حاکي از اين بود که در اکثر کشورهاي دنيا بخش دولتي به‌صورت اجباري به پوشش شاغلين جامعه ميپردازد و اغلب در اکثر کشورها دولتها براساس سيستم مزاياي معين (Defined Benefits) عمل مي‌کنند.
طبق بررسي کلي کشورهاي جهان (193 کشور)، در مجموع 81 کشور از لايه صفر سيستم بازنشستگي (لايه بازتوزيعي حمايتي دولتي) استفاده مي‌کنند. 151 کشور از لايه اول (بازنشستگي اجباري تحت مديريت دولت) براي حمايت از نيروي انساني و جامعه استفاده مي‌کنند. و همچنين در 32 کشور جهان مديريت خدمات بازنشستگي به بخش خصوصي سپرده شده که عضويت در آنها اجباري مي‌باشد که البته در کشورهاي پر درآمد عضو سازمان همکاري توسعه فقط 3 کشور از 24 کشور توسعه يافته از اين سيستم (لايه دوم: بيمه‌هاي اجباري خصوصي) استفاده مينمايند.
- ساختار مديريت طرحهاي بازنشستگي
نتايج بررسي ساختار مديريت خدمات اجتماعي توسط بخش دولتي، اجتماعي و خصوصي در کشورهاي منتخب اعم از مدل فعاليت و همچنين نحوه چينش لايه‌هاي تامين اجتماعي در نظام چندلايه کشورهاي منتخب حاکي از آن بود که خدمات بازنشستگي در اکثر کشورهاي مورد بررسي در لايه اول به‌صورت اجباري و با مديريت دولت ارايه ميگردند و فقط در چهار کشور سوئد، استراليا، هلند و سوئيس تامين خدمات بازنشستگي براي بخشي از افراد جامعه به‌صورت اجباري به بخش خصوصي سپرده شده است.
يافته‌هاي تحقيق حاکي از آن بود که بيشترين پوشش جمعيت در کشورهاي منتخب در بخش طرحهاي بازنشستگي اجباري خصوصي به ترتيب مربوط به سوئد، هلند و شيلي مي‌باشد. همچنين بيشترين پوشش طرحهاي مستمري بازنشستگي خصوصي اختياري به ترتيب مربوط به آلمان، آمريکا، انگلستان و اتريش است.